Сібір қандық. Кандык сибирский.

Сібір қандық

Сібір қандық- Қызыл ктапқа енген өсімдік. Ең ерте шығатын гүл. Қазақ тілінен орыс тіліне аударғанда «азу» дегенді білдіреді.Бұл түр Шығыс Қазақстанның солтүстігінде таралған, Алтай тауларының оңтүстік беткейлерімен сонымен қатар Батыс- Алтай қорығында да таралған.Орман аймағының оңтүстік бөлігінде кеңінен таралған, таулы- орманды және субальпілік белдіктерде де бар. Қараңғы қылқанды және аралас ормандарда өседі, орман жиегінде, субальпілік шалғындарда, көктемгі уақытта әдемі пейзажды құрайды. Шөпті пиязды 20 см өсімдік лалагүл тұқымдасынан, олар ерте көктемде ашылып, гүлдейді, бұдан кейін жер үсті бөлігі өледі. Жапырақтары ықшам, жасыл кейде дақтары болады, қызыл- жасыл суреттерімен. Гүлдері ашық күлгін қызғылт түстес, қоңыраулы, ірі ұзындығы 2,5-5,5 см. Жазық бөлікте мамырда, таулы жерде –маусым-шілдеде гүлдейді. Дәрілік шикізаты болып баданасы табылады., оны көктемде гүлденуден кейін даярлайды. Баданасында крахмал, глюкоза, ақуыз, шырыш бар.

Медицинада қолданылуы: халықтық медицинада будақтары түйілу мен қояншықта қолданады. Ертеректен тамаққа пайдаланылады. Кесілген баданалары кептіріліп, ұнға езіледі. Будақтарын шикідей жейді, пісіреді немесе маринаттайды, пивоны алмастыратын сусын жасайды.

Тамыз- қыркүйекте қандықтың баданаларын ыдысқа отырғызып, қараңғы жерге қояды. Сосын құрғақ мұздатпайтын жерге ауыстырады сосын оны желтоқсанға дейін ұстайды. Желтоқсанның соңында жылы бөлмеге кіргізіп, суара бастайды. Ақпанда гүлдейді. Пайдаланылған баданаларды күзде жерге отырғызады. Назар аударған жөн, флораның бұл түрі сирек кездеседі және Батыс- Алтай мемлекеттік табиғи қорығында қорғалады.Заңсыз алу, дайындау, өсімдікті зақымдау немесе жою барлық категориялардағы жерлерде Қызыл Кітапқа енгізілген өсімдіктерді, мейлі жеке және заңды тұлғалар болсын, әрбір шөпті өсімдік үшін немесе саңырауқұлақ үшін, арнайы рұқсаттамасыз алынғаны үшін айыппұл салынады. Залал келтіргені үшін айыппұл мөлшері 0,5 АЕК, ҚР ҚК №441 31.05.2007 жылы бекітілген. Жойылып кету қаупі бар және сирек кездесетін сонымен қатар пайдалануға рұқсат етілмеген өсімдіктер түріне ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда, ҚР ҚК 339 бабы бойынша қылмыстық жаза қолданылады және 3- 7000 айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппұл салынады немесе сол мөлшерде түзету жұмыстары немесе үштен жеті жылға дейінгі бас бостандығынан айырылу жазасы, мүлікті толық тәркілеумен бірге, белгілі бір лауазымды немесе қызметпен айналыса алмау бес жылғы мерзімге шейін.

Кандык сибирский

Кандык сибирский - Растение занесено в Красную Книгу Казахстана. Самый ранний цветок. В переводе с казахского на русский кандык звучит как «клык».Вид распространен на севере Восточно-Казахстанской области, по южному склону предгорий Алтайских гор в том числе и в Западно-Алтайском государственном природном заповеднике. Широко распространен в южной половине лесной зоны, в горно-лесном и субальпийском поясах. Растет в темнохвойных и смешанных лесах, по опушкам, на субальпийских лугах, создавая в весеннее время красочный пейзаж.  Небольшое 20 см травянистое луковичное растение из семейства лилейных, распускающееся и цветущее ранней весной, после чего надземная часть отмирает. Листья эллиптические, зеленые иногда пятнистые, с красно-зеленым рисунком. Цветки розово-лиловые, колокольчатовидные, крупные, длиной 2,5— 5,5 см, поникшие. В равнинной части растение цветет в мае, в горной—июне—июле.  Лекарственным сырьем являются луковицы, которые заготовляют весной после окончания цветения. Луковицы содержат крахмал, глюкозу, белок, слизь. Применение в медицине. В народной медицине клубни считали средством от колик и эпилепсии. Издавна используются в пищу. Нарезанные луковицы высушивают и растирают в муку. Клубни едят сырыми, вареными и маринованными, из них приготовляют напиток, заменяющий пиво. Кандык сибирский в культуре. В августе-сентябре луковицы кандыка (по 3-4 штуки) высаживают в горшки и устанавливают в затененном месте. Затем переносят в сухое непромерзающее помещение и содержат до конца декабря. В конце декабря вносят в умеренно теплую комнату и начинают поливать. Цветение наступает в феврале. Использованные луковицы осенью высаживают в грунт.

Следует обратить внимание, что данный вид флоры является редким и охраняется в Западно-Алтайском государственном природном заповеднике. За незаконное добывание, заготовку, повреждение или уничтожение растений, занесенных в Красную книгу Республики Казахстан, на землях всех категорий физическими и юридическими лицами предусматривается штраф за каждое травянистое растение или плодовое тело гриба, добытые без специального разрешения, поврежденные или уничтоженные, независимо от размера. Размер возмещения вреда составляет 0,5 МРП, утвержденный ПП РК от 31 мая 2007 года № 441. За незаконное обращение с редкими и находящимися под угрозой исчезновения, а также запрещенными к пользованию видами растений, на особо охраняемых природных территориях предусматривается уголовное наказание по статье 339 УК РК и наказываются штрафом в размере от трех  до семи тысяч месячных расчетных показателей либо исправительными работами в том же размере, либо ограничением свободы на срок от трех до семи лет, либо лишением свободы на тот же срок, с конфискацией имущества, с лишением права занимать определенные должности или заниматься определенной деятельностью на срок до пяти лет.