Саранка лалагүлі - соғыс құдайының орман гүлі. Лилия саранка — лесной цветок бога войны.

Лалагүлдің ерекше түрі – маргондарды орманда шөптердің арасында көруге болады. Олардың қара дақтары бар қызғылт гүлдің жапырақшалары қатты сыртқа иілген. Ал гүлдердің өзегінде қызыл түсті, мықты стаместер шығып тұрады. Таңертең оларға шық тостағандағыдай жиналады, сондықтан жапырақшаларында әрдайым салқын ылғалға толы болады.

Бұйра лалагүл — (Lílium mártagon) - көпжылдық пиязтәріздес өсімдік, лалагүл (Lílium) тұқымдасының түрі. Ол сонымен қатар патша бұйралары, саранка және сарана, бадун, түрік лалагүлі, маслянка немесе орман лалагүлі деген атпен танымал. Мартагон - латын тілінен шыққан сөз. Аңыз бойынша, соғыс құдайы Марс (кейде Арес) осы лалагүлге жүгінді. Ежелгі Рим туралы жазбаларда осы өсумдіктің тамыр жағын тамақтанғанда  жауынгерлерге ерекше күш-қуатпен беріп, және ұрыста осалсыздық беретін дейді. Сондықтан римдік легиондар мартагонды шайқас алдында  жеп өздерінің күштерін ұлғайтып, жеңіске деген құштарлығын асыратұғын.

Бұл өсімдік маусым-шілде айларында гүлдейді. Ашық, күн сәулесі мол түсетін жерлерде бой көтереді. Бір өсімдікте жиырмаға дейін гүлдер шығады. Аралар бал жинайды. Түрі учаскелерді көгалдандыруда қолданылады және тағамдық маңызы өте зор. Адамдар пісіріп те, пісірмей де тамаққа қолдануға жарамды.

Саранка лалагүлінің химиялық құрамы аз зерттелген, бірақ емдік қасиеттері бұрыннан белгілі. Кез-келген өсімдік сияқты, лалагүл Азияның әртүрлі халықтарының (Қытай, Тибет, Моңғолия, Бурятия, Якутия, Сібір және Қиыр шығыс) медицинасында қолданылады. Өсімдік шырыны жараларды, тіс ауруы емдеу үшін қолданылады. Ветеринарияда саранка сонымен қатар малдың лактациясына жағымды әсер ететін қосымшаны тапты. Алайда, үй мысықтары үшін улылығына байланысты өте қауіпті.

Табиғи бояғыштармен бояу әдісімен маталарды қара түске айналдыру үшін жиі қолданылады.

Ерекше қорғау мәртебесіне ие, ТМД-ның бірқатар елдерінің Қызыл кітабына енгізілген және Қазақстан Республикасының Қызыл кітабында.

Материалды және фото дайындаған ҒМЭАжТ бөлімінің маманы  Ю. А. Маткова

В заповедном лесу среди зарослей разнотравья виднеются изящные ветви с крупными поникшими розовыми цветами. С утра на них, словно в чаши собирается роса, поэтому лепестки всегда полны живительной прохладной влаги. Они весьма плотные и изогнуты к верху, а из сердцевины цветков вниз выпущены крепкие тычинки красного цвета. На лепестках россыпь тёмных пятен, свидетельствующих о том, что перед нами особый вид лилий — мартагон.

Лилия кудреватая – (Lílium mártagon) — многолетнее луковичное растение, вид рода Лилия (Lílium). Также она известна под народными названиями царские кудри, саранка и сарана, бадун, лилия турецкая, маслянка или лилия лесная. Мартагон — слово латинского происхождения. Согласно легенде, в эту лилию обратился бог войны Марс (он же Арес). Древнеримское предание гласит, что луковицы мартагона наделяли воинов мужеством и неуязвимостью в бою. Перед битвой воины римских легионов съедали луковицы, и у них появлялись силы и уверенность в победе.

Цветёт данное растение в июне — июле. На открытом месте с доступом к прямым солнечным лучам на растении формируются до двадцати цветков. Является медоносным растением. Используется вид при озеленении участков и традиционно имеет пищевое значение, будучи пригодным для применения в различных видах готовки как с термической обработкой, так и без нее.

Химический состав лилии саранки изучен достаточно мало, а вот целебные свойства доказаны издавна. Как любое другое растение лилия используется в медицине разных народов Азии (Китая, Тибета, Монголии, Бурятии, Якутии, Сибири и Дальнего Востока). Сок луковиц растения используют для заживления ран, а настои применяют при зубной боли. В ветеринарии саранка также нашла применение, благоприятно влияя на лактацию домашнего скота. Однако, вид крайне опасен из-за токсичности для применения домашним кошкам.

Нередко используется для обращения тканей в чёрный цвет при способе окрашивания естественными природными красителями.

Находится в особом охранном статусе - внесена в Красную книгу ряда стран СНГ, в том числе и Республики Казахстан.

Материал подготовлен лаборантом отдела НМЭПиТ Матковой Ю.А.