Итмұрын гүлінің құпиясы. Секреты под цветами шиповника.

Итмұрын (лат. Rosa) – раушангүлділер тұқымдасының қызғылтгүлділер тұқымдасына жатады. Көп сабақты жапырақты бұта (бірақ ол лиана және сирек мәңгі жасыл түрлер түрінде кездеседі). Оның тікенекті түкті сабақтары бар. Тамыр жүйесі негізгі болып табылады. Жапырақ тақтасының пішіні әдетте сопақша, жиегі тістелген. Гүлдер жалғыз, көбінесе қызғылт немесе кремді. Көп тамырдың жемісі. Итмұрынның сыртқы айырмашылықтары көбінесе түрге байланысты. Үш жүзден астамы танылған. Мәдени сорттар - ондаған мыңға дейін.
Батыс Алтай қорығының аумағында екі түрі өседі - инелі итмұрын (Rosa acicularis) және тікенекті итмұрын (Rosa spinosissima). Итмұрынның басқа атаулары - раушан, тікен және тіпті қара тораңғы (тікенді қара өрік деп аталатын қара өрікпен шатастырмау керек).
Итмұрын туралы фактілер:
• Бақшадағы гүлзарлардағы өсуімен көзге таныс кәдімгі раушан - итмұрын тұқымы өкілдерінің жиынтық атауы.
• Рим императоры Марк Аврелий Гелиогабалдың опасыздық жасады деп күдікке ілінген қол астындағы қызметкерлерге итмұрын жапырақшаларын төгуге және соның астына жерлеуге бұйрық берген әрекеті туралы Л.Алма-Тадема жазған «Гелиогабалдың раушандары» картинасы бар.
• Индуизмде итмұрын раушан гүлдері арасында бірінші орында тұр.
• Ежелгі римдіктер арасында раушан қуанышты, кейінгі құпияны, тыныштықты бейнелеген. 
• Раушан күннің, жұлдыздың, махаббат пен сұлулықтың символы. Ежелгі Римде раушан Венерамен байланысты болды және бірқатар нұсқаларға сәйкес, Венераның немесе жалпы әйелдің көз жасынан пайда болған.
• Раушан бес санын білдіреді (итмұрын жапырақшаларының саны бойынша).
• Арабтарда раушан гүлі - ердің белгісі; еврей Каббаласында раушан - бірліктің символы.
• Раушан сәулет өнерінде өте кең таралған гүл, масверк ою-өрнектерінің негізі және тіпті ою-өрнек мотивіндегі жеке элемент – гүлөрнек негізі болып табылады.
• Раушан гүлінің танымал болғаны сонша, ол күні бүгінге дейін өлеңдерде, жырларда, ертегілерде және көптеген аңыздарда айтылып келеді.

Материал ҒМЭАжТ бөлімінің зертханашысы Ю.Матковамен дайындалды. 
Фотосуреттің авторы Н.В. Премина

Шиповник (лат. Rоsa) — род растений семейства Розовые (Rosaceae) порядка Розоцветные (Rosales). Многостебельный листопадный кустарник (однако встречается в виде лиан и редко вечнозелёных видов). Имеет волосистые стебли с шипами. Корневая система стержневая. Форма листовой пластинки обычно овальная с пильчатым краем. Цветы одиночные, часто розовые или кремовые. Плод многоорешек. Внешние отличия шиповников во многом зависят от вида.  Признанными являются более трехсот. Культурных сортов - до десятков тысяч. 
На территории Западно-Алтайского заповедника произрастает два вида - Шиповник иглистый (Rosa acicularis) и Шиповник колючейший (Rosa spinosissima). 
Иные названия шиповника - роза, шипок, шупшина, свороборина, сербаринник и даже терновник (не стоит путать с терновником, которым именуют сливу колючую). 
Факты о шиповнике: 
• Обычная роза, привычная глазу своим произрастанием на клумбах в саду - и есть собирательное название представителей рода Шиповник. 
• Существует картина «Розы Гелиогабала», написанная Л. Альма-Тадема, повествующая о поступке римского императора Марка Аврелия Гелиогабала, который приказал высыпать на подчинённых, подозреваемых в предательстве, настолько большое количество лепестков шиповника, чтобы предатели были под ними погребены. 
• В индуизме роза шиповника занимает первое место среди цветов. 
• У древних римлян роза символизировала радость, позднее тайну, тишину. Бытовало выражение, ставшее пословицей, - «Subrosadictum» («Под розой сказано»), то есть должно сохраняться в секрете. 
• Роза является символом солнца, звезды, любви и красоты. В Древнем Риме роза была связана с Венерой и, по ряду версий, произошла от слёз Венеры, либо женщины вообще. 
• Роза символизирует число пять (по количеству лепестков шиповника).
• У арабов роза - мужской символ; в еврейской каббале роза - символ единства.
• Роза является довольно распространённым цветком в архитектурном искусстве, являя собой основу для орнамента масверк и даже отдельного элемента в мотиве орнамента - розетки. 
• Роза столь популярный цветок, что воспевалась и по сей день воспевается в поэмах, песнях, сказаниях и многочисленных легендах.

Материал подготовлен лаборантом отдела НМЭПиТ Матковой Ю.А.
Автор фото Премина Н.В.