Томарқұлақ. Опять опята!

Томарқұлақтың жаздық, көктемдік, күздік, солтүстік және патшалық түрлері болады. Олар өздерінің алуан түрлілігімен саңырауқұлақ терушілерді қызықтыра түседі. Аталған саңырауқұлақ шіріген қарасораны жауып, мол өседі. Біздің аймақта өсетіндіктен бізге жақсы таныс, дегенмен бұл қоңыр қалпақтың біз білмейтін өзіндік құпиялары да бар.
Ең алғаш бұл саңырауқұлақ атауы, саңырауқұлақ өсетін жері, яғни «Опнёнок» сөзінен бастау алған. Айтылуға жеңіл болғандықтан «н» әрпі уақыт өте келе алынып тасталынды. Маусымдық жинау кезінде қарасораны жауып, бұл саңырауқұлақтың мол өсетіндігінен, кейбір адамдар сондықтан да «опять» (тағы) сөзінен бастау алған деп ойлайды.
Томарқұлақ - әр түрлі тұқымдастар мен түрлерге жататын саңырауқұлақтар тобы. Қазіргі мәліметтерге сәйкес, томарқұлақ тұқымына Armillaria, Kuehneromyces, Flammulina, Tricholoma, Pholiota және басқалары кіреді.
Сондай-ақ, томарқұлақтарға шірімейтін тұқымдастарда (Marasmius) жатады. Шабындық томарқұлақтың бір түрі жоғарыда аталған саңырауқұлақтарға қарағанда мүлдем басқа жағдайларда өмір сүреді, бірақ оның денесі томарқұлақтарға ұқсас. Ол жеуге жарамды, бірақ көбінесе тек қалпақтарын жейді. Бұл саңырауқұлақты орман сүйгіш улы коллибиямен (Collybia dryophila) шатастыру оңай, сондықтан оны жинау кезінде өте сақ болу керек.
Томарқұлақтың жеуге жарамды түрлерінің қалпақтары ашық қоңыр түске ие. Улы саңырауқұлақтар қанық реңкті түстермен ерекшеленеді: күкірттің ашық түсі немес қызыл кірпіш. Әрине, бұл қағидалар өте маңызды, бірақ зерттеуден кейін де күмән болса, «Күмәнің болса – алма!» деген негізгі қағиданы қолдану керек. Саңырауқұлақ терушілердің басты жауы жалған томарқұлақ. Бұл жеуге жарамсыз және улы саңырауқұлақтардың түрлері сырттай көпке танымал томарқұлаққа алдамшы түрде ұқсайды. Көбінесе гифолома (Hypholoma) түрінің стофарийлы (Strophariaceae) тұқымдасына жататын саңырауқұлақтар жалған болып аталады.
Батыс Алтай қорығының аумағында күзгі томарқұлақ мен шалғынды томарқұлақ өседі.
Материалды дайындаған НМЭАжТ бөлімінің зертханашысы
Маткова Ю.А.
Фото авторы Антоненко А.А.

Опята бывают летними, весенними, осенними, толстоногими, северными и королевскими. Их разнообразие при такой большой схожести очаровывает грибников. Растёт данный гриб обильно, покрывая собой трухлявые пеньки, утопающие в лесной зелени. Являясь достаточно распространённым в нашей местности, он так привычен для нас, однако даже в такой знакомой коричневой шляпке таится множество секретов.
Название данных грибов происходит от изначального «опнёнок», обозначающего место произрастания данных грибов. Со временем, для удобства произношения буква «н» выпала. Некоторые люди из-за обилия групп грибов, окруживших пеньки в сезон сбора, считают, что название произошло от слова «опять». Только соберешь с одной стороны пня, и вот опять с другой их масса!
Опёнок - несистематическое название группы грибов, относящихся к разным родам и семействам. По нынешним данным род опёнок включает в себя в научной систематике рода Armillaria, Kuehneromyces, Flammulina, Tricholoma, Pholiota и некоторые другие.
Также к опятам относится род негниючник (Marasmius). Один из его видов опёнок луговой обитает совсем в других условиях, нежели вышеупомянутые грибы, но плодовые тела его внешне схожи с опятами. Он является съедобным, но чаще всего употребляются в пищу только шляпки. Легко спутать данный гриб с ядовитой коллибией лесолюбивой (Collybia dryophila), поэтому, как и в случае с иными видами опят при сборе данного стоит быть предельно осторожными.
Опята съедобные имеют светло-коричневый окрас шляпок. Опасные грибы, схожие с опятами, отличаются более нарядными оттенками: яркий цвет серы или красного кирпича. Безусловно, все эти критерии очень важны, но, если после исследования сомнения остаются, стоит применить главный принцип: «Не уверен – не бери!». Самым главным врагом грибников является Ложный опёнок. Это несколько видов ядовитых или несъедобных грибов, внешне обманчиво похожих на излюбленные простые опята. Чаще всего ложными называются грибы рода гифолома (Hypholoma) семейства строфариевых (Strophariaceae).
На территории Западно-Алтайского заповедника произрастают опёнок осенний и опёнок луговой.
Материал подготовлен лаборантом отдела НМЭПиТ Матковой Ю.А.
Автор фото Антоненко А.А.