Түйежапырақ – арамшөп емес, құндылық. Лопух – не сорняк, а ценность.

Шулы ағысты өзеннің жағасындағы тар жол көпір арқылы өтеді, қызғылт тиынтақ, күлгін дельфиниум және ақ жапырақтары бар аконит өседі. Балдырғанның жасыл шарлары көрінеді. Бұл жерде үлпілдек бүршіктер желмен тербеледі, өрмектерге оралған тікенді жапырақтардың арасында қызғылт жапырақшалары бар, сабақтарда отырады және олардың астында үлкен домалақ қою жасыл жапырақтар үйіліп жатыр – бұл түйежапырақ.
Түйежапырақ (Arctium) – астаргүлділер тұқымдасына жататын ірі екі жылдық өсімдіктер тұқымдасы. Рудеральды және дәрілік заттарға қатысты. Тұқым Жерорта теңізі, оның кейбір түрлері кеңінен қоныстанған. Тұқымның таралу аймағы Еуропаның, Азияның және Американың қоңыржай белдеуі. Оның 20-ға жуық түрі бар. Батыс-Алтай қорығының аумағында түйежапырақ (Arctium leiospermum) және киіз қарақұйрық (Arctium tomentosum) өседі. Өзен аңғарларында және жол жиектерінде кездеседі. Екі түрі де сирек кездеседі.
Өсімдіктер сыртқы жапырақтары ұштарында ілмектелген ұшты болатын гүлшоғырлары – себеттері арқылы жақсы танылады. Олардың сыртқы түріне сүйене отырып, 1948 жылы швейцариялық инженер қазір танымал жабысқақ-бекіткішін ойлап тапты. Түйежапырақтың күшті тамыры бар. Бұл тамырларды тағам ретінде пайдалануға болады, олар инулинге бай. Жапон асханасында тәтті соя соусында қуырылған және бұқтырылған сәбіз қосылған түйежапырақ тамырынан жасалған гарнир – кимпира гобо кең таралған. Түйе майы (Үлкен түйежапырақтың тұнбасы - Arctium lappa) гироскопиялық аспаптарда (навигация мәселелерін шешу үшін қолданылады), сондай-ақ сабын жасауда, кептіру майын жасауда және шашты нығайту үшін косметологияда қолданылады. Дөрекі талшықты сабағынан, ал орам қағазын талшық алғаннан кейін қалдықтардан алады. Өсімдік – бал өсімдігі. Репуск киізінен алынған бал әдетте қара зәйтүн түсті, тұтқыр, өткір ащы иісі бар.
Мәдениеттегі түйежапырақ тілінде құмарлықтың символын білдіреді. Ол атақты суретші Иван Шишкиннің «Түйежапырақтар» картинасында бейнеленген.
Материалды НМЭАжТ бөлімінің зертханашысы Ю.А.Маткова дайындады.

У берегов реки с шумным течением, перечёркнутой поперёк мостом, по которому пролегает узкая дорога, растут розоватый копеечник, фиолетовый дельфиниум и аконит с белыми лепестками. Видны зелёные шары соцветий дягиля. Здесь же покачиваются на ветру пушистые бутоны, с розовыми лепестками между колючих листочков, опутанных паутинкой, сидящие на стебельках, а под ними громоздятся крупные округлые листья тёмно-зелёного цвета – это лопух.
Лопух (Arctium) - род крупных двулетних растений семейства Астровые (Asteraceae). Относится к рудеральным и лекарственным. Род по происхождению средиземноморский, некоторые из его видов широко расселились. Ареал рода — умеренный пояс Европы, Азии и Америки. Составляет около 20 видов. На территории Западно-Алтайского заповедника произрастает Лопух гладкосемянный (Arctium leiospermum) и Лопух войлочный (Arctium tomentosum). Встречается по долинам рек и вдоль дорог. Оба вида малочисленны.
Растения хорошо распознаются по своим соцветиям-корзинкам, у которых наружные листочки шиловидно-заострённые, крючковатые на концах. На основе их вида в 1948 году швейцарским инженером изобретена ныне популярная застёжка-липучка. Лопух имеет мощный, стержневой корень. Эти корни можно использовать в пищу, они богаты инулином. В японской кухне широко распространён гарнир из корней лопуха с морковью, обжаренных и протушенных в сладком соевом соусе — кимпира гобо. Масло репейника (настой Лопуха большого - Arctium lappa) используется в гироскопических приборах (применимых для решения навигационных задач), а также для мыловарения, изготовления олифы и в косметологии для укрепления волос. Из стеблей получают грубое волокно, из отходов после получения волокна — обёрточную бумагу. Растение является медоносом. Мёд от вида Лопуха войлочного обычно темно-оливкового цвета, тягучий, с сильным пряным запахом.
Лопух в культуре на языке цветов означает символ навязчивости. Был изображен на картине знаменитого художника Ивана Шишкина «Лопухи».
Материал подготовлен лаборантом отдела НМЭПиТ Матковой Ю.А.